Kino sahəsində bizə bu kimi suallar tez-tez verillir..
‘Niyə tərcümə olunan filmlər satışa və ya kinoteatrlara çıxarılmır?”, “Niyə bir filmin adı müxtəlif televiziya kanallarında fərqli tərcümə olunur?” , “Ümumiyətlə niyə bizdə dublyaj aşağı səviyyədədir” və s. Bu sualların cavabı çox A4 tələb etsə də çalışacağıq ən qısa formada aydınlıq gətirək.
Niyə tərcümə olunan filmlər satışa və ya kinoteatrlara çıxarılmır? Çünki biz Beynəlxalq Müəllif Hüquqları Konvensiyasına qoşulmamışıq. Ona görə 2011-ci ildə də bir film çıxan kimi yerli kanallar olaraq gedib 3 manata diski alıb 100 manata tərcümə edib, 3 aktyorla yarım günə dublyaj edib yapışdırırıq həmin kinonun üstünə, filmin səsini alırlar, amma yenə də qarışıqlıq yaradır. Üstəlik səs alındığına görə bütün effektlər itir. Kinoteatrlarda da kinonu hazır şəkildə Rusiya bazarından alırlar. Əslində necə olmalıdır…
Əslində bizim ölkənin Hollivudda rəsmi satış nümayəndəsi olmalıdır. Və filmin adını da həmin satış nümayəndəsi müəyyən etməlidir. Bu olmadığı üçün bəzi problemlər yaranır. Məsələn: Təəssüflər olsun ki, bizdə kino haqda yazanların çoxu rusdilli olduğu üçün öz dilimizdə informasiya yayanda da rusdillilərə xas səhvlər edirlər. Məsələn “Kralın Nitqi” (King’s Speech) filmini “Kral danışır”, “Əsl Şücaət” (True Grit) filmini “Dəmir tutuş”, “Oyuncaq hekayəsi 3” (Toy Story 3) filmini “oyuncaqların Tarixi 3” kimi tərcümə ediblər. Bu haqda bloqumuzda da ətraflı yazmışıq, səbəbi isə rus dilindən birbaşa tərcümə etməkdi, filmə baxmadan, orijinal adına fikir vermədən sadə tamaşaçını səhv informasiya ilə məlumatlandırırlar. Gəlin həmin filmlərin rusca tərcüməsinə baxaq: Король говорит, Железная хватка, История игрушек 3. Bu səhvləri .az domeynində olmasına baxmayaraq girəndə birinci rusca açılan kino saytında görmüşəm. Bu da link
Məsələn “Warner Bros”-un çəkdiyi filmi almaq istəyiriksə həmin studiya ilə müqavilə bağlamalıyıq, hardasa deyək ki, 10 min dollara, sonra onun şərtlərini yerinə yetirməliyik mütləq, yoxsa bizə satmaz. Məsələn bizə şərt qoyur ki, uşağı uşaq səsi ilə, qoca qadını qoca qadın səsi ilə səsləndirin, hər personajı ayrı-ayrı aktyorlar səsləndirsin. Daha 3 aktryor bütün kinonu səsləndirməsin. Bundan əlavə, bizdə yüksək standartlara uyğun səs yazılan studiya demək olar ki, yoxdur. Hətta bizdə kino çəkiləndə səsləri görüntüyə birləşdirmək üçün çox vaxt Rusiyaya gedirlər. Nəysə deyək ki, xarici kino studiyasının filmini müqavilə ilə ala bildik. Sonra bizdə elə dublyaj studiyası olmalıdır ki, Dolby Digital gəlib yoxlasın, hər şey standartlara uyğun gəlsin, ondan sonra bizə 1 illik lisenziya verəcək. Yəni bir il ərzində istədiyin studiyadan kino al, gəl burda səsləndir. 1 ildən sonra yenə “check up” olacaq. Lisenziya ilə filmi alanda necə olur…
Lisenziya ilə alanda 3 mantlıq diskdəki kimi film 1 kanalda yox, 4 kanalda gəlir. Onun bir kanalı görüntü, bir kanalı danışıq, digər kanalları effektlər kimi ayrı ayrılıqda gəlir. Dublyaj edəndə yalnız ingilis dilində olan səsi silib əvəzinə Azərbaycan dilində dublyaj olunmuş səsi yazırlar, sonra digər kanallardakı effektləri də əlavə edirlər, hər personajı da ayrı-ayrı aktyorlar səsləndirdiyinə görə dublyaj çox keyfiyyətli alınır. Elə bil kinonu bizimkilər çəkib. Normal olaraq kino çıxır, onun premyerası olur, kinoteatrlarda nümayiş etdirirlər, bir il sonra kanallara lisenziya ilə satıla bilər, 2 il sonra isə sərbəst satışa buraxılır. Onda istəyən diskini alıb tərcümə edə bilər. Amma hərdən bizə tərcümə üçün elə kino verirlər ki, məsələn fransız kinosudu, amma hələ Fransada premyerası olmayıb .. Bax yuxarıda sadaladıqlarımız hamısı pul tələb edir, bizdə də kino bazarı sıfır səviyyəsindədi, bu işə pul qoymasan mümkün deyil. Biri var kino 30 min dollara başa gələ, biri də var bizdəki kimi 300 manata, əlbəttə fərq 10 dəfə keyfiyyətsiz olacaq. Buna görə də nə tərcüməçini nə redaktoru nə aktyoru günahlandırmaq olmaz. Gələk tərcüməyə, istənilən mətn bizə izahlı şəkildə pdf formatda gəlməlidi, çünki tərcüməçi orda danışlan hər şeyi başa düşmək məcburiyyətində deyil, amma bizdə çox vaxt eşidib tərcümə edirik. Mətnsiz. Bu da keyfiyyətə təsirsiz ötüşmür.
Orxan yazdıqlarında çox düzgün meqamlara toxumusan…Amma dublyaj sahesine marağ azdır ve dublyajla meşgul olan aktyorlar da filmi dublyaj ederken hiss heyecanlı sehneleri adi sehneler kimi seslendirirler..tutalımki Romantik bir filminde sevgililerin bir-birine sevgi etirafı ele olurki sanki ele-bele yolda iki tanış görüşüb ve biri o birine deyirki ”Salam, veziyet necedir? ” oda cvb verirki ”6 dene qoynumu sel apardı ”…Dublyaj üçün xüsusi aktyor mektebleri olmalıdır..
Mətləb əslində incəsənət universitetində aktyorlara dublyaj dərsi keçilir, amma onları da qınamaq olmaz, onların da gəliri azdı. Motivasiya da olmayan yerdə iş çox keyfiyyətli alına bilməz.
Maraqlı idi, ağrılı bir proses olduğunu təxmin edirdim.
Orxan, bəs “Amma hərdən bizə tərcümə üçün elə kino verirlər ki, məsələn fransız kinosudu, amma hələ Fransada premyerası olmayıb” belə halların heç bir tənzimlənməsi yoxdur bizdə, elə?
Fərid dediyim kimi, bunu kim tənzimləyəcək?! Bütün kanallar pirat disklər alır onsuz da.. Lisenziya ilə aldıqları film də 10 ilin kinosu olur.
Çox maraqlı mövzuya toxunmusunuz. Maraqlıdır, filmi yayımlayan şirkətə şikayət etsələr ki, belə bir ölkə var və bu ölkədə filmlər çıxandan 1 ay sonra necə gəldi tərcümə edilib efirə verilir, həmin şirkət bununla maraqlanıb bir çarə tapar məsələyə?
Həmin şirkətlər bu işdə o qədər də maraqlı deyil. Çünki biz dünya üçün kino istehsal edən ölkə deyilik, ona görə müəllif hüquqları bizi o qədər maraqlandırmır. Biz də sərhasər kino çəksəydik və o kinolardan gəlir əldə etmək istəsəydik həmin konvensiyaya qoşulardıq, şərtlərinə də əməl edərdik. Bizim kino sahəsi tamamilə Rusiya bazarından asılı vəziyyətdədi..
Çox təəssüf. Çox istərdim ən azından film sahəsində qayda-qanun yaransın. Hər kəs kinoteatrdan keyfiyyətli tərcümə olunmuş filmləri izləsin və DVD-ləri legal olaraq əldə etmək olsun..
Gözəl arzudur =)
Orxan, cox aktual mövzu barede yazmisan, $exsen menim ucun. Te$ekkur ! Bu barede cox fikirle$irem, kinofanat, mutexessis, kinobilici deyilem, amma keyfiyyetli, du$unduren kinonu deyerlendirirem, ona göre bu problem barede tez-tez hetta xeya…llara daliram – yax$i pulum olsaydi bele ederdim ve s.. :-)
Mence, sözsuz, kino biznes sistemini Azerbaycanda inki$af etdirmek, yoluna salmaq olar amma bezi $ertler nezere alinmaqla, cox fikrilerimiz ust-uste du$ur:
Qeyd etdiyin muellif huquqlari – MUTLEQ, yoxsa hec ba$lamagin menasi yoxdur ideyaya. Amma bir problem torrentler ola biler.
Yax$i mutexessisler. Kinonu sevenimiz coxdur, aralarindan yax$i mutexesis de secilse lap ela olar.
Marketinq, reklam.
Regionlarda kinoteatrlar $ebekesi, yax$i temir, muasir texnika, xidmet ve MUNASIB QIYMETLER. Bu da mence vacibdir, hem faydali olar hem de gelir getirer. Adamlara eylence yeri olar. Amma bir problemi hell etmek lazimdir ki, kinoya hem ki$i, hem de qadinlar getsin. Bu, regionlarda böyuk problemdir.
Dublyaja da dogrudan yuksek diqqet edilmelidir. $exsen men son zamanalr AzTVnin dublyajini beyenirem, amma menfi cehet odur ki, filmin öz sesini bogurlar. Liderde ise dublyaj umumiyyetle biyabircidir. Dublyaj edenler rola girmirler, emosiya, rolun emosiyasi ile uygun gelmir. Hemcinin tercume bir növ qeliz olur, ba$a du$mek cetin olur. Bax, meselen, öz Azerbaycan istehsali olan kinolara nece hezle baxiriq, anlayiriq, qulagimizi agritmir. mence dublyajcilar ele etmeye cali$malidilar ki, seslendirme tebii alinsin. Obraza uygun ses de secilse lap ela olar: u$aq, qoca. Hollivud aktyorlarinda ne lezzet edir, hetta cizgi filmlerini de nece gözel seslendirirler. Ruslar da onlardan göturur, me$hur aktyor/aktrisalari cizgi filminin dublyajina devet edirler.
Bir $ey de var ki, bizim bazar kicikdir ona göre qoyulan pul hemen geliri ile birlikde geri qayitmaz, bu halda.
Men eminem ki, bu i$ cox eziyetli i$ oldugundan gucu ve pulu olanlarimiz giri$mirler. Yani musteqil biznesmenler cekinir ki, memurlar badalaq gelecek, maneeler olacaq. Memurlar ise eziyyetli oldugundna maraq göstermirler.Bu i$ ucun mence dövlet destek olmalidir, bizde ise hökumet ahra burnunu soxsa, hetta i$lek yer dagilir :-((
Buna dogrudan da ruh, irade, heves, optimizm lazimdir. Amma mence en vacib mesele – iqtisadi azadliqdir, reqabetdir. Bundan yoxumuzdur, ona göre hele ki, ortada bir $ey yoxdur.
Fikirlərimiz tamamilə üst-üstə düşür, sizin ətraflı yanaşmanız da çox maraqlıdır. Yaxşı olardı ki, bu yazını olduğu kimi postun altına da copy edəsiniz, mənə necə maraqlı gəldisə oxuculara da bir o qədər maraqlı olar. Bizdə hər kanalın öz xüsusiyyəti var. Müxtəlif tamaşaçılar müxtəlif səbəblərə görə bəyənir. Məsələn: ANS-də ara dilində olduğu üçün, XəzərTv-də ailəniz ilə oturub baxmaq olduğuna görə, Aztv-də sakit olduğuna görə, Space-də ekskluziv olduğuna görə və s.. Bax, məsələn sabah 21:30-da XəzərTV-də mənim tərcümə etdiyim filmi verəcəklər. Vaxtınız olsa izləyin və iradlarınızı birbaşa mənə bildirin, mən də tamaşaçı istəyinə görə düzəliş edim. Bloqun bir məqsədi də odur ki, tamaşaçı irad bildirərək işlərimizə müdaxilə etsin, biz də buraxdığımız səhvləri aradan qaldıraq :-)
Həqiqətən də aktual mövzudur, ələl-xüsus da ki minusları baxmından. Ürək istəyir ki filmlər öz kanallarımızda öz dilimdə yayımlansın, amma mən də boynuma alıram ki, belə olan halda filmə baxmaq mümkün deyil. Uşağı da, qocanı da, cavanı da, qızı da, oğlanı da bir adam səsləndirəndə, hələ-hələ səhv tərücmə ilə – burda hansı maraqlı filmdən söz gedə bilər ki?! Yaxşı dediklərinizin hamısını nəzərə alaraq deyək ki, pul sərf olunmur, keyfiyyətli iş görülmür və s. Amma bundan savayı da adi səsləndirmə olsa belə filmdəki söhbətə qulaq asırsan və dəhşətə gəlirsən ki, bu səs həqiqətənmi filmi hiss edən insandanmı çıxır? Səsləndirən şəxsdən də çox şey asılıdır. Axı normal danışığımız elə olmamalıdır.
Nə isə bizdə dublyaj çox pis vəziyyətdədir. Ümid edirəm ki, yavaş-yavaş düzələcək. Belə bir yazı üçün də sizə minnətdaram.
P.S. Yazılarda nə üçün şərhlərin vaxtı bildirilmir? (Eləcəc də yazıların) Məsələn siz deyirsiniz ki, 21:30-da film veriləcək. Bilmək istərdim bu artıq keçib, yoxsa bu gündür?
Şəbnəm xanım, oxuyub fikir bildirdiyiniz üçün ‘mən sizə minnətdaram. Ümid edək ki, düzələcək, ümid edək ki, bütün tamaşaçılar nöqsanları qeyd edəcək, biz də onlarn istəklərinə uyğun düzəlişlər edəcəyik. Yazılarda və şərhlərdə tarixin olmaması isə texniki nöqsandır, çalışarıq qısa müddət ərzində bu səhvi də aradan qaldıraq.
Bütün problemlər hamısı bir böyük problem dumanının altında qalıb. Bizdə kinoya azdan çoxdan maraq var, amma izləyici kütləsi əksər hallarda bunu layiq olduğu qiymətə almaq istəmir. (3 manat nədi brat, metronun altında 1 diskə keyfiyyətinin suyun sıxıb 10-12 kino “zırrıyıb” 1 manata satırlar) Məhz bu səbəbdən də bu sahə gəlirli deyil. Nəzərə alsaq ki, bu gün kino incəsənət sahəsindən çox sənaye sahəsi kimi çıxış edir, deməli sahə gəlirli olmadığı üçün ona sərmaye qoyan da yoxdu. Dolayısı ilə azərbaycanca kinonu verdiyimiz qiymət qarşılığında, layiq olduğumuz şəkildə alırıq.
Düzdü, Faiq.. o bir manata disk alanlar hələ o notbukun monitorunu hələ görməyiblər. Əvvəlki işimdə xaricilər var idi, bir iki dəfə mənə orijinal kino dvd-si vermişdilər, o cür təmiz görüntüdən sonra keyfiyyətsiz kinoya baxmaq əsl işgəncədi. Keyfiyytsiz formatda bir filmə baxırsan, sonra həmin filmə keyfiyyətli baxanda elə bil baxdığın kino bu deyildi, yerlə göy qədər fərq olur :)
Orxan, bir dənə də “Azərbaycan kinosu – bu gün” mövzusun aç, dizimizi yerə atıb ağlayaq : )))
Vaxt edib araşdıraram o haqda, əslində kinolar çəkilir, amma biz görmürük. Niyə görmürük? Bax bu suala cavab tapmaq lazımdı :))
Çəkilməyinə çəkilir mən axtarıram. Yaxşı, pis çəkilir (düzü pislər daha çoxdur, xüsusən bu “Bakıfilm”in “şedevr”ləri). Sadəcə bizimkilər özdəri bilmir nə istiyir. Çox vaxt dövlət sifarişli filmlər olduğu üçün gəlir məqsədi güdmürlər (ən pis tərəfi də budur), sadəcə formal olaraq çəkdik, atdıq qırağa. Bir az uğurlu alınanda bəzən festivallara göndərirlər vəssalam. Azərbaycan tamaşaçısı axtaranda nə internetdə tapır, nə də disk dükanlarında. Premyeranı da elə sakit eliyirlər ki day necə. Mən özüm kino həvəskarıyam və yerli filmləri xüsusi diqqətlə izləyirəm. Amma təqdimatı elə səssiz, çoxsu dəvətnamələrlə kiçik auditoriyalarda eliyirlər ki, heç adamın xəbəri olmur.
Bu haqda bloqumuzda öz filmləri haqda yazan kinorejissor Nadir Muqbilov yazmışdı..
Bu yaxınlarda Atv kanalında “El içində” verilişində Kinomuzun problemləri mövzusu ilə bağlı bir veriliş yayımlandı. Bu haqda mən də öz fikirlərimi sizinlə bölüşmək istəyirəm. 1983-cü ildən kinostudiyada işləməyim müəyyən dərəcədə mənə bunu deməyə əsas verir:– “Belə kino çəkmək olmaz”.
40-60-cı illər çox istedadlı rejissorların yerinə 70-ci illərdə profanlar gəldi. Bir çox peşəkar operatorlarmız buna dözməyib rejissorluq etməyə başladılar. Əlbəttə bu bir tərəfdən yaxşı idisə, digər tərəfdən kinomuz bunun mənfi təsirlərindən yan keçmədi və bu günə qədər də davam edən aktyorları robotlaşdırma dövrü başladı. Elə o vaxtdan “hissiyat” bizim kinoda yoxa çıxdı. Sözün əsl mənasında bu dövrü “operatorlar diktaturası dövrü” adlandırmaq olar.
Acınacaqlısı orasındadır ki, 70-ci illərdə film çəkilişində buraxılan səhvlər indiyəcən davam edir. Bu hal mənim də işimdə var idi.. Ən böyük problem isə Azərbaycan kinosunda olan indiki böhrandır, bu böhran maddi böhran deyil, bu böhran ideya böhranıdır. Bu vəziyyətdən çıxmaq üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirilməlidir.
1. İlk öncə sərbəst hökümət orqanı kimi Azərbaycan Kino Komitəsi yaradılmalıdır.
2. Xalqın zövqünü oxşayan filmlər çəkmək üçün işə istedadlı kinorejissorları və dramaturqları cəlb etmək lazımdır,
3. Azərbaycan Kino Akademiyası yaradılmalıdır,
4. Və ən əsası Azərbaycan kinosunda hökm sürən korrupsiyanın qarşısı alınmalıdır.
Problemlərin həlli o qədər də əlçatmaz deyil. Sadalanan problemləri də həll etdikdən sonra artıq Kino Komitəsi Azərbaycan büdcəsinə küllü miqdarda xeyir gətirə biləcək. Problemin həlli üçün Azərbaycan prezidentinin komitəyə köməyi və nəzarəti əvəzedilməzdir.
Pingback: Niyə kinoteatrlarda filmlər Azərbaycan dilinə dublyaj olunmur? : Kinoklik
Pingback: Fuck-ın tərcüməsi nədir? : Kinoklik
Pingback: Niyə dublyajımız bəyənilmir? (2-ci hissə) | Kinoklik